Odsetki w obrocie gospodarczym

Odsetki stanowią wynagrodzenie (rekompensatę) dla wierzyciela (kapitałodawcy) z tytułu udostępnienia przez niego swojego kapitału (środków pieniężnych), drugostronnie zaś (po stronie dłużnika) – cenę (sankcję) za korzystanie z obcego (cudzego) kapitału, w związku z odroczonym terminem jego zwrotu (spłaty).

Rodzaje odsetek

W obrocie gospodarczym można spotkać się z różnymi kategoriami odsetek. Odsetki w działalności gospodarczej mogą mieć związek z udzielonymi i pozyskanymi (zaciągniętymi) przez przedsiębiorcę pożyczkami i kredytami bankowymi, założonymi w bankach rachunkami rozliczeniowymi i rachunkami lokat terminowych (odsetki bankowe o charakterze kapitałowym), a także z opóźnieniami w zapłacie zobowiązań handlowych (odsetki za zwłokę w transakcjach handlowych) i publicznoprawnych (odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych i składkowych) wobec odpowiednio kontrahentów (dostawców) oraz organów podatkowych i ZUS (odsetki za zwłokę zwane są również odsetkami za opóźnienie lub odsetkami karnymi). Odsetki mogą dotyczyć również wyemitowanych dłużnych papierów wartościowych (np. obligacji). Odsetki mogą mieć charakter umowny lub ustawowy.

Odsetki od pożyczek i kredytów bankowych

Zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie środki pieniężne z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Do umów pożyczek pieniężnych zawieranych przez bank stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zabezpieczenia spłaty i oprocentowania kredytu (art. 78 prawa bankowego). Zasady oprocentowania kredytu (tj. jego wysokość i warunki zmiany) określa umowa kredytowa (pożyczkowa). Koszty finansowania zewnętrznego (obsługi zobowiązań finansujących pozyskanie obiektu), obejmujące odsetki od kredytów i pożyczek bankowych, zaciągniętych i wykorzystanych w celu sfinansowania nabycia lub wytworzenia (w tym także montażu, przystosowania lub ulepszenia) środków trwałych, poniesione w okresie od dnia podjęcia udokumentowanej decyzji o ich pozyskaniu (w tym od dnia udokumentowanego rozpoczęcia ich budowy; pamiętać przy tym należy, że do okresu budowy zalicza się także czas, w którym trwają czynności administracyjne niezbędne do rozpoczęcia budowy, obejmujące ubieganie się o pozwolenie na budowę oraz prace architektoniczno-geodezyjne) do dnia ich udokumentowanego przyjęcia do użytkowania (wprowadzenia do ewidencji środków trwałych) zwiększają cenę nabycia (koszt wytworzenia) tych środków trwałych, stanowiąc składnik ich wartości początkowej. Pamiętać przy tym należy, że cenę nabycia (koszt wytworzenia) środka trwałego zmniejszają przychody finansowe z tytułu zrealizowanych lub naliczonych odsetek albo innych korzyści z tytułu niewykorzystanych środków pieniężnych uzyskanych na sfinansowanie środka trwałego, osiągnięte w okresie od dnia podjęcia udokumentowanej decyzji o pozyskaniu środka trwałego (od dnia udokumentowanego rozpoczęcia jego budowy) do dnia jego udokumentowanego przyjęcia do używania (art. 28 ust. 8 pkt 2 ustawy o rachunkowości). Jeżeli zaciągnięto kredyt (pożyczkę) w celu sfinansowania jednego, określonego środka trwałego (np. budowy budynku), wówczas koszty takiego finansowania zewnętrznego przypisuje się do tego środka trwałego. W przypadku natomiast, gdy zaciągnięto kredyt (pożyczkę) w celu sfinansowania zbioru środków trwałych, powiązanych ze sobą ze względu na technologię wytwarzania, ich przeznaczenie lub pełnione funkcje (np. budowa i wyposażenie hali fabrycznej w maszyny i urządzenia), wówczas poniesione koszty finansowania zewnętrznego, dotyczące kilku różnych obiektów środków trwałych, należy rozliczyć między finansowane obiekty inwentarzowe na zasadach ogólnych, stosując odpowiednie klucze rozliczeniowe (np. proporcjonalnie do planowanych nakładów na poszczególne środki trwałe, proporcjonalnie do wartości faktycznie poniesionych wydatków na poszczególne środki trwałe). Jeżeli pozyskanie zbioru środków trwałych jest finansowane równocześnie przez kilka kredytów (pożyczek), wówczas kwotę kosztów finansowania zewnętrznego, która zwiększa wartość początkową poszczególnych środków trwałych należy ustalić przy pomocy średniej ważonej wszystkich kosztów finansowania zewnętrznego, dotyczących danego przedsięwzięcia. W razie, gdy kredyt (pożyczka) finansuje zarówno pozyskanie środków trwałych, jak i działalność bieżącą przedsiębiorstwa, wówczas wydzielenia wymaga część zobowiązania finansującego środki trwałe (pozostała część kosztów, która nie dotyczy finansowania środka trwałego, obciąża koszty finansowe okresu ich poniesienia). Koszty finansowe obciążają również wydatki związane z obsługą zobowiązań finansujących pozyskanie (wytworzenie) obiektu, poniesione po dniu udokumentowanego przyjęcia tego obiektu do użytkowania (wprowadzenia go do ewidencji środków trwałych) lub zaniechania jego budowy. Aktywowania (kapitalizacji) kosztów finansowania zewnętrznego (odsetek) zaprzestaje się bowiem w dniu udokumentowanego przyjęcia środka trwałego do użytkowania (zaniechania jego budowy). Pamiętać trzeba, że podmiot zawiesza aktywowanie kosztów finansowania zewnętrznego w dłuższym okresie, w którym zawiesił prace związane z wytwarzaniem środka trwałego (kapitalizacja kosztów finansowania zewnętrznego nie podlega jednak zawieszeniu, jeżeli tymczasowe zawieszenie prac stanowi niezbędną część procesu budowy środka trwałego, tzw. przerwy technologiczne). Uwzględnienia wymaga również, że w przypadku, gdy środki pieniężne pochodzące z kredytu (pożyczki) finansującego budowę wielu środków trwałych są postawione do dyspozycji firmy stopniowo (np. po zakończeniu określanej fazy robót, w ramach której zakończono budowę części środków trwałych), wówczas koszty finansowania zwiększą wartość początkową tylko tych środków trwałych, których budowa wymaga dokończenia lub których budowa będzie realizowana w przyszłości (vide KSR nr 11 „Środki trwałe”).