Inwestor finansowy czy strategiczny?

Znaczna część przedsiębiorstw działających w Polsce to biznesy rodzinne. Ich założyciele często wciąż pozostają dominującymi właścicielami i aktywnie angażują się w proces zarządzania. Wielu z nich, mając na uwadze przyszłość firmy, systematycznie zwiększało stopień zaangażowania swoich dzieci w życie przedsiębiorstwa, by przygotować je do przejęcia obowiązków rodziców.

Przykład firm rodzinnych

Ze statystyk przygotowanych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wynika, że ok. 89% przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce należy w dalszym ciągu do pierwszego pokolenia. Według badania, do zmierzenia się z problemem sukcesji zostało zmuszonych do tej pory jedynie ok. 15% przedsiębiorstw, przy czym w ok. połowie z nich, po przeprowadzeniu procesu przekazania władzy, przedsiębiorstwo stało się wspólną własnością dwóch pokoleń. Największą skłonność do przeprowadzenia procesu sukcesji mają przedsiębiorstwa z relatywnie długą historią, o ugruntowanej pozycji rynkowej oraz stabilnej sytuacji finansowej.

W przypadku przedsiębiorstw rodzinnych przekazanie biznesu nowemu pokoleniu często jest niemożliwe lub znacząco utrudnione. Powszechnym przypadkiem jest m.in. brak zainteresowania potomków kontynuacją biznesu zakładanego i rozwijanego przez rodziców. Sukcesja może nie być możliwa także z uwagi na różnice postaw wśród członków rodziny wobec planowanego procesu sukcesji oraz rozbieżności w interesach i motywacjach osobistych. Na przeszkodzie stają czasem również konflikty pomiędzy członkami rodziny i problemy z komunikacją. Efektywne przeprowadzenie procesu sukcesji utrudnia również niechętne nastawienie wielu przedsiębiorców do korzystania z zewnętrznych zasobów wiedzy – wykorzystania doświadczenia doradców i ekspertów czy udziału w szkoleniach zewnętrznych.

W związku z powyższym, wielu właścicieli firm rodzinnych, chcąc zmierzyć się z problemem braku możliwości przeprowadzenia procesu sukcesji, będzie zmuszonych do sprzedaży przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji z pomocą może przyjść wysoka atrakcyjność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw zarówno dla inwestorów strategicznych, jak i finansowych. Należy jednak zwrócić przy tym uwagę na to, że nie dla wszystkich przedsiębiorców oba typy inwestorów będą właściwe.

Inwestor strategiczny

Pojęcie inwestora strategicznego obejmuje przedsiębiorstwa, których działalność jest zbliżona lub komplementarna względem biznesu prowadzonego przez sprzedawaną spółkę.

W tej grupie inwestorów wyróżnić można podmioty dokonujące konsolidacji horyzontalnej, tzn. przejęcia spółki o konkurencyjnym portfelu oferowanych usług i produktów, oraz podmioty przeprowadzające konsolidację wertykalną, nazywaną także integracją pionową. Integracja pionowa oznacza dążenie przedsiębiorstwa do rozszerzenia zakresu swoich kompetencji poprzez prowadzenie działalności równocześnie w kilku sektorach należących do tego samego łańcucha kreacji wartości. Ze względu na kierunek prowadzenia integracji wyróżnia się integrację pionową w przód (polegającą na przejmowaniu odbiorców produktów lub usług przedsiębiorstwa) i integrację pionową w tył (polegającą na przejmowaniu dostawców przedsiębiorstwa).

Przy obu rodzajach integracji jednym z głównych kryteriów inwestycyjnych są możliwe do osiągnięcia efekty synergii, za które inwestor strategiczny gotowy jest zapłacić dodatkową premię akwizycyjną w stosunku do wartości wynikającej z wyceny firmy. Premia ta może wynikać z efektów synergii obserwowanych w obszarze operacyjnym (odnoszącym się do wydajności i efektywności kosztowej produkcji, pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa, zabezpieczenia dostaw lub zbytu towarów i usług oraz wielu innych aspektów) lub finansowym (takich jak m.in. niższy koszt pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwo lub możliwość realizacji korzyści podatkowych) przedsiębiorstwa.

Inwestor strategiczny bardzo dużą wagę przywiązuje do pozycji rynkowej przejmowanego przedsiębiorstwa oraz stopnia komplementarności jego oferty produktowej. Dlatego w jego sferze zainteresowań znajdować się będą między innymi przedsiębiorstwa posiadające silne i rozpoznawalne marki, a także podmioty o wysokim potencjale ekspansji przy wsparciu bardziej doświadczonego uczestnika rynku. W przypadkach gdy inwestor strategiczny posiada już silną markę, poprzez przejęcia może on dążyć do pozyskania dodatkowych mocy produkcyjnych, co stanowi alternatywne rozwiązanie dla prowadzenia procesu inwestycyjnego od podstaw.

Inwestorzy strategiczni, decydując się na rozwój poprzez akwizycje, preferują przejęcie całkowitej kontroli nad spółką i w związku z tym wpływ dotychczasowych właścicieli na przyszłość sprzedawanej firmy jest w większości przypadków ograniczony. Należy jednak przy tym zaznaczyć, że w sytuacji, gdy segment, w którym działa przejmowane przedsiębiorstwo, w istotnym stopniu odbiega od dotychczasowego obszaru działalności inwestora, powszechną praktyką jest podzielenie transakcji na kilka etapów. Wówczas sprzedający, który w przypadku wielu przedsiębiorstw rodzinnych tworzy wraz ze współpracownikami najwyższy szczebel kadry zarządzającej przedsiębiorstwa, przez określony z góry czas pozostaje w strukturach spółki, dając inwestorowi możliwość zdobycia niezbędnego doświadczenia na nowym rynku, za co jest dodatkowo wynagradzany czy to w postaci miesięcznych pensji, czy rewaluacji wartości spółki przy sprzedaży każdej z zaplanowanych transz.

Inwestor finansowy

Do grona inwestorów finansowych potencjalnie zainteresowanych inwestycją w polskie rodzinne przedsiębiorstwa należy zaliczyć przede wszystkim fundusze typu private equity. Są to wehikuły inwestycyjne, których celem jest lokowanie kapitału w prywatne przedsiębiorstwa o wysokim potencjale wzrostu wartości. Na polskim rynku działalność prowadzi kilkadziesiąt podmiotów tego rodzaju. Do Polskiego Stowarzyszenia Inwestorów Kapitałowych, instytucji zrzeszającej inwestorów oraz wspierającej rozwój sektora private equity/venture capital w Polsce, należy niemal 50 takich instytucji. W Polsce obecne są zarówno fundusze globalne globalne, takie jak Bridgepoint czy CVC Capital Partners), jak i fundusze regionalne (m.in. Enterprise Investors, Penta Investments) i lokalne (m.in. Resource Partners, Tar Heel Capital czy Avallon).

Przeciętnie horyzont inwestycji funduszy private equity wynosi od trzech do pięciu lat. Po tym okresie fundusze zazwyczaj dokonują wyjścia z inwestycji poprzez upublicznienie przedsiębiorstwa lub sprzedaż posiadanego pakietu innemu inwestorowi finansowemu lub strategicznemu.