Fundacja rodzinna – czy warto ją założyć?
Od 1 maja 2023 r. możliwe jest zakładanie nowego rodzaju fundacji w Polsce, tj. fundacji rodzinnej. Nowy twór prawny został utworzony w celu ułatwienia Polakom zarządzania własnym majątkiem, gromadzenia go w fundacji rodzinnej w celu przekazywania kolejnym pokoleniem. Fundacja rodzinna określana jest jako „skarbiec rodzinny”.
Dla kogo jest fundacja rodzinna?
Założeniem jest, że fundacja rodzinna ma być tworzona przez osoby „zamożne”, tj. posiadające majątek, który ma być pomnażany, stanowić pasywne źródło dochodu i przekazywany dla przyszłych pokoleń. Szczególnie fundacja rodzinna stanowi wyjście naprzeciw polskim przedsiębiorcom, posiadającym znaczny lub rozproszony majątek. Majątek ten dzięki fundacji rodzinnej ma być zabezpieczony dla rodziny, następców, sukcesorów, przy jednoczesnym ograniczeniu im możliwości dysponowania tymże majątkiem. Fundator bowiem w pełni może określić komu przekazuje majątek w ramach fundacji rodzinnej, w jakiej wysokości oraz na jakich zasadach sam majątek, jak i fundacja mają być zarządzane po śmierci fundatora.
Założenie tego, że fundacja rodzinna jest wyłącznie dla zamożnej grupy społeczeństwa, wynika tylko i aż z faktu, że minimalnym początkowym wkładem do fundacji rodzinna musi być majątek stanowiący równowartość 100 000 zł lub po prostu kwota w wysokości 100 000 zł.
Podstawowe aspekty prawne funkcjonowania fundacji rodzinnej
Korzyści wynikających z założenia fundacji rodzinnej jest wiele. Fundacja rodzinna ma gromadzić i zapewnić rodzinie środki finansowe oraz realizować wizję fundatora. Ponadto ma zapewnić ułatwienie sukcesji przedsiębiorstwa. Zapewnia ona większą trwałość skumulowanego w rodzinie majątku oraz znacząco zwiększa prawdopodobieństwo, że nie tylko drugie, ale również trzecie, czwarte i kolejne pokolenia będą mogły czerpać z niego korzyści.
Fundacja rodzinna ma osobowość prawną, czyli jest samodzielnym podmiotem, który w obrocie gospodarczym działa za pośrednictwem swoich organów – przede wszystkim zarządu.
Jedną z kluczowych różnic pomiędzy fundacją rodzinną a spółkami handlowymi jest niezależność fundacji od beneficjentów. W przeciwieństwie do spółek handlowych beneficjenci fundacji rodzinnej są jedynie osobami uprawnionymi do uzyskiwania określonych rodzajów świadczeń, nie mają jednak bezpośredniej możliwości wpływania na funkcjonowanie fundacji rodzinnej ani sprawowania nad nią kontroli. Kontrolę taką pełni zarząd, który reprezentuje fundację oraz zarządza jej majątkiem, jak również spełnia świadczenia na rzecz beneficjentów – zgodnie ze statutem.
Działalność gospodarcza prowadzona przez fundację rodzinną
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność bezpośrednio (we własnym imieniu i na własny rachunek) lub za pośrednictwem podmiotów zależnych. W przypadku prowadzenia bezpośredniej działalności zwolnienie z podatku CIT ma zastosowanie wyłącznie w przypadku, gdy fundacja prowadzi działalność w następującym zakresie:
- zbywanie mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwo w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielanie pożyczek: spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje; spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik; beneficjentom;
- obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarka leśnej.
W przypadku wykroczenia poza wskazany katalog dochody fundacji opodatkowane są według tzw. sankcyjnej stawki CIT 25%. Z tego względu prowadzenie działalności w innych obszarach z podatkowego punktu widzenia będzie bardzo niekorzystne.
Fundator i beneficjenci
Fundacja rodzinna może zostać założona przez jednego lub kilku fundatorów. Fundator jest najważniejszą osobą w fundacji rodzinnej, ponieważ powołując fundację do życia, nadaje jej statut, określa zasady funkcjonowania, wskazuje beneficjentów oraz ustanawia organy.
Standardową praktyką jest to, że fundator staje się jednocześnie beneficjentem fundacji oraz członkiem jej organów. Możliwe jest również zastrzeżenie w statucie fundacji szczególnych uprawnień dla fundatora, takich jak chociażby powoływanie zarządu, określanie świadczeń należnych beneficjentom czy prawo weta wobec decyzji podejmowanych przez organy fundacji rodzinnej.
Beneficjentami fundacji mogą być z kolei osoby fizyczne oraz organizacje pożytku publicznego. W praktyce, ze względów podatkowych, beneficjentami ustanawia się zazwyczaj fundatora i członków jego najbliższej rodziny (matka / ojciec, żona / mąż, dzieci, rodzice, rodzeństwo).
Opodatkowanie fundacji podatkiem CIT
Fundacja rodzinna jest zwolniona podmiotowo z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Oznacza to w praktyce, że:
- wszelki majątek, który fundator przekazuje do fundacji rodzinnej, nie podlega opodatkowaniu CIT, w szczególności przekazane fundacji środki pieniężne, ruchomości i nieruchomości wniesione do fundacji, prawa majątkowe nap. udziały spółkach;
- fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą. Dochody z tej działalności nie będą opodatkowane CIT, o ile działalność ta jest prowadzona wyłącznie w obszarach wskazanych powyżej;
- jeżeli fundacja rodzinna osiągać będzie dochody z działalności gospodarczej prowadzonej w innym zakresie niż wskazany powyżej, to będzie musiała zapłacić podatek CIT w wysokości 25% dochodów;
- fundacja rodzinna zapłaci podatek 15% CIT dopiero w momencie wypłaty świadczeń na rzecz fundatora lub jej beneficjentów, tj. od:
- wypłacanych świadczeń na rzecz jej beneficjentów;
- ukrytych zysków wypłacanych na rzecz fundatora, podmiotów powiązanych z fundatorem lub beneficjentów;
- mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej;
- podatek od wypłaty świadczeń wynosi 15% CIT;
- podatek CIT fundacja rodzinna płaci się od świadczenia lub mienia (od przychodu), bez możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów i amortyzacji;
- fundacja rodzinna zapłaci także CIT w wysokości 19% od dochodu z najmu nieruchomości na cele działalności gospodarczej fundatora, beneficjenta lub osób z nimi powiązanymi.
W przypadku, gdy nieruchomości zostaną wniesione przez fundatora do fundacji rodzinnej, a następnie będą wynajmowane na potrzeby jego działalności gospodarczej lub działalności gospodarczej beneficjenta fundacji rodzinnej lub osób z nimi powiązanymi, fundacja rodzinna będzie zobowiązana do zapłaty podatku CIT.
Opodatkowanie zysków fundacji podatkiem PIT
Nie tylko sama fundacja jest zobowiązana do zapłaty podatku od wypłacanych świadczeń. Także po stronie fundatora i beneficjentów fundacji powstanie obowiązek zapłaty podatku dochodowego PIT otrzymywanych przez świadczeń od fundacji rodzinnej.
Opodatkowanie PIT wygląda tak:
- przy nabyciu od fundacji rodzinnej świadczeń oraz mienia (także w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej) podatek PIT wynosi:
- w przypadku wypłaty na rzecz fundatora oraz jego najbliższej rodziny, tj. osób należących do „grupy zero” w stosunku do fundatora (małżonek, dziecko, rodzic, rodzeństwo, dziadkowie, pradziadkowie, wnuk, prawnuk, pasierb, ojczym i macocha) można skorzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego PIT. Zwolnienie z PIT nie jest całkowite, a proporcjonalne w stosunku w wysokości świadczenia wniesionego przez fundatora do fundacji rodzinnej.
Wobec tego wypłata świadczeń na rzecz najbliższej rodzinny z podatkowego punktu widzenia jest najkorzystniejsza. Ustawodawca zatem w tym zakresie „promuje” wypłaty właśnie dla najbliższej rodziny. Wobec tego jak widać, twór ten ma stanowić ochronę majątku prywatnego i wyklucza się wykorzystywanie fundacji rodzinnej do innych celów, czyniąc to nieopłacalnym. - wypłaty na rzecz osób zaliczonych do I (teściowie, zięć, synowa) lub II (członkowie dalszej rodziny, czyli ciotki i wujkowie) grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn – 10% PIT.
- w przypadku wypłat na rzecz pozostałych osób – 15% PIT.
Fundacja rodzinna a podatek VAT
Fundacja rodzinna może być podatnikiem VAT na zasadach ogólnych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
Ponadto należy uważać na możliwość opodatkowania VAT wniesienia nieruchomości przez fundatora do fundacji rodzinnej. Taka transakcja może bowiem podlegać opodatkowaniu VAT, nawet gdy fundator wnosi do fundacji rodzinnej nieruchomość z majątku prywatnego. Organy podatkowe niestety w takich przypadkach często dopatrują się znamion działania fundatora jak profesjonalny przedsiębiorca i choć wydaje się, że jest to rozporządzanie majątkiem prywatnym, fiskus może żądać zapłaty VAT od takiej transakcji.
Wobec tego w każdym przypadku należy dokonać analizy okoliczności wnoszenia nieruchomości do fundacji rodzinnej, w tym wystąpić z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej.
Podatek od budynków
Fundacja rodzinna może być zobowiązana do zapłaty podatku przychodu z budynków. Podatek ten wystąpi, gdy wartość początkowa wszystkich nieruchomości położonych na terytorium Polski, które fundacja posiada na własność lub współwłasność, przekroczy 10 000 000 zł.
Podatek od budynków wynosi 0,035% podstawy opodatkowania (tj. suma przychodów z poszczególnych budynków, pomniejszona o kwotę 10 000 000 zł).
Podatek PCC
Podatnikowi od czynności cywilnoprawnych (PCC) nie podlegają takie czynności jak założenie fundacji (tj. zawarcie statutu fundacji i jego rejestracja w KRS) oraz wniesienie do niej majątku na poczet kapitału założycielskiego.
Natomiast opodatkowaniu PCC podlegają wszelkie inne transakcje podejmowane przez fundację rodzinną i podlegające opodatkowaniu zgodnie z przepisami ustawy PCC (np. zawarcie umowy pożyczki, zakup nieruchomości, czy innego mienia).
Fundacja rodzinna funkcjonuje niespełna dwa lata w polskim porządku prawnym. Od czasu jej wprowadzenia obserwuje się duże zainteresowanie ich tworzeniem z uwagi na korzyści podatkowe, ale też ułatwienie zarządzania majątkiem rodzinnym. Pewnym problemem jest fakt, że rejestracji fundacji rodzinnej dokonuje tylko jeden sąd w Polsce – w Piotrkowie Trybunalskim. Z uwagi na liczbę złożonych wniosków o wpis fundacji rodzinnej aktualnie czas od dnia stworzenia statutu fundacji do jej powstania / rejestracji może potrwać nawet kilka miesięcy. Niewątpliwie zatem zainteresowanie zakładaniem fundacji rodzinnej przerosło założenia ustawodawcy, który wyznaczył tylko jeden sąd rejestracyjny dla fundacji rodzinnych.
