Eurowirus – fundusze europejskie w nowej odsłonie
Zmienna sytuacja geopolityczna w Europie i na świecie związana z pandemią koronawirusa przyczyniła się do wprowadzenia przez rządy państw metodyk przeciwdziałania i minimalizacji skutków wywoływanej przez niego choroby COVID-19. Izolacja obywateli w domach, zamknięcie na kilka miesięcy sektora turystyki, handlu, gastronomii, transportu i innych spowodowały utratę miejsc pracy, bankructwa przedsiębiorstw. Dla sektora medycznego pandemia stanowi ogromne wyzwanie.
Walka o fundusze w czasie pandemii
Pierwsze działania instytucji unijnych na początku pandemii koronawirusa w Europie obejmowały uwolnienie ogromnej części środków na działania zapobiegające jego rozprzestrzenianiu się. Polsce przyznano ok. 7,5 mld euro z unijnego budżetu, co jest zdecydowanie największą kwotą spośród puli 37 mld euro, które były zaplanowane do podziału pomiędzy 27 państw członkowskich. Środki te pochodzą z budżetu unijnego i stanowią niewykorzystane przez Polskę środki z Funduszu Spójności, które Komisja Europejska zobowiązała nam się ponownie przekazać. Gdyby nie sytuacja nadzwyczajna, w jakiej znalazła się Polska, to najprawdopodobniej te fundusze nie trafiłyby ponownie do polskiego budżetu ze względu na to, że nie zostały wcześniej odpowiednio zakontraktowane, co więcej, konieczne byłoby zwrócenie kwoty ponad 1 mld zł, które zostały do Polski wcześniej przekazane w formie zaliczek. Decyzję o ponownym przelaniu źle zakontraktowanych funduszy Komisja Europejska podjęła ze względu na uruchomienie dwóch nowych inicjatyw. Pierwsza z nich to Coronavirus Response Investment Initiative, która oznacza tyle, że do budżetów państw członkowskich napłyną środki na walkę z koronawirusem. Decyzja została przez Komisję Europejską podjęta błyskawicznie. Około 30% z funduszy strukturalnych trafia do Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), które są nadzorowane przez samorządy. W tej inicjatywie wspólnym celem jest ratowanie życia obywateli. Na działania skierowane do walki z pandemią koronawirusa w ramach RPO na początku kwietnia przeznaczono ok. 3 mld zł, z czego większość ma trafić jako wsparcie dla służb medycznych i sanitarnych, natomiast reszta środków na wsparcie gospodarki i utrzymanie miejsc pracy.
Druga inicjatywa to Coronavirus Response Investment Initiative Plus, która wyznacza nowe zasady wydatkowania pieniędzy na walkę z koronawirusem poprzez zmniejszenie obostrzeń w dostępie do środków oraz zniesienie konieczności wkładu własnego przez państwa członkowskie. Znosi również limity (deficyt budżetowy nie więcej niż 3% PKB, dług publiczny maksymalnie na poziomie 60% PKB) w wydatkach budżetów państw członkowskich, co pozwoli na większą elastyczność w podejmowaniu działań wspierających ochronę gospodarek czy systemów opieki zdrowotnej.
Unijne wsparcie dla Polski obejmuje również sektor rolny i spożywczy, dla którego planowo zostanie przeznaczone ok. 3 mld euro. Te środki również stanowią niewykorzystane dotąd fundusze pochodzące z Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
W ramach bezpośredniego wsparcia krajów członkowskich poprzez program rescEU planowane jest wsparcie systemów opieki zdrowotnej państw członkowskich (3 mld euro) w celu zakupu sprzętu, leków czy środków ochrony osobistej. Ponadto każde z państw członkowskich może wziąć udział we wspólnych przetargach na zakup sprzętu medycznego, w ramach którego Polska skorzystała z zakupu respiratorów. Wywołany przez pandemię koronawirusa kryzys gospodarczy ma być łagodzony w ramach unijnego pakietu ratunkowego dla gospodarki – zaplanowana kwota to 540 mld euro. Pakiet ten to nic innego jak pożyczki, które będą realizowane w ramach dwóch inicjatyw SURE (ok. 100 mld euro ma trafić na ratowanie miejsc pracy i składek na ubezpieczenie zdrowotne) oraz w ramach gwarancji pożyczkowych oferowanych przez Europejski Bank Inwestycyjny.
Polska rzeczywistość, czyli specustawa funduszowa
Najwięcej konkursów finansowanych z funduszy europejskich w Polsce zaplanowanych było w pierwszej połowie 2020 r., natomiast ze względu na pandemię koronawirusa konieczne stało się wprowadzenie zmian w zakresie realizacji programów operacyjnych. Dotyczą one terminów naborów wniosków, tematyki konkursów, które przeznaczone są na działania mające na celu minimalizację rozprzestrzeniania się wirusa (dofinansowania działań na produkcję środków ochrony osobistej) oraz walki z nim (badania nad szczepionką), czy w końcu rozliczaniu projektów i organizacji pracy instytucji pośredniczących i zarządzających.
Polski rząd od początku pandemii wprowadzał szereg rozwiązań mających na celu zwiększenie dostępności funduszy dla wnioskodawców i beneficjentów oraz prawidłową realizację pracy urzędników w tym trudnym czasie. Uchwalono szereg ustaw wprowadzających tzw. tarcze antykryzysowe do walki z koronawirusem. Kluczową ustawą z punktu widzenia funduszy europejskich jest ustawa z dnia 3 kwietnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach wspierających realizację programów operacyjnych w związku z wystąpieniem COVID-19 w 2020 r., tzw. spec-
ustawa funduszowa. Zapisy ustawy obowiązują od 18 kwietnia br., z mocą od 1 lutego 2020 r. w zakresie większości wprowadzonych nią przepisów. Drugim kluczowym dokumentem regulującym kwestie udzielania pomocy w formie dotacji oraz w formie zwrotnej jest rozporządzenie Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 28 kwietnia 2020 r. w sprawie udzielania pomocy w formie dotacji lub pomocy zwrotnej w ramach programów operacyjnych na lata 2014–2020 w celu wspierania polskiej gospodarki w związku z wystąpieniem pandemii COVID-19.
Specustawa funduszowa oraz rozporządzenie do ustawy obejmują nowelizacje przepisów w zakresie realizacji programów operacyjnych. Ich celem jest zapewnienie większej elastyczności dla wnioskodawców i beneficjentów, którzy będą mogli dokończyć rozpoczęte projekty z maksymalną możliwą efektywnością. Najważniejsze zmiany to:
I. Wnioskowanie o dofinansowanie:
- przedłużenie terminów na złożenie wniosku o dofinansowanie w trwających konkursach i ich poszczególnych rundach;
- możliwość przedłużenia terminów na dostarczenie przez wnioskodawców uzupełnień, dodatkowych dokumentów czy dokumentów niezbędnych do podpisania umowy (do 30 dni);
- ułatwienia w procedurze odwoławczej, w tym możliwość przedłużenia (na uzasadniony wniosek wnioskodawcy) terminów na wniesienie protestu, jego uzupełnienie, poprawienie w nim oczywistych pomyłek, jak też możliwość wniesienia protestu w postaci elektronicznej – jeśli jego wniesienie w formie pisemnej byłoby utrudnione;
- wprowadzenie zmian w zakresie oceny projektów, obejmujące m.in. wprowadzenie zdalnego trybu panelu ekspertów;
- ustawa wprowadza również nadzwyczajny tryb wyboru projektów (art. 10) – w tym trybie mogą być składane wnioski o dofinansowanie projektu służącego ograniczeniu wystąpienia negatywnych skutków COVID-19.
II. Realizacja i rozliczanie projektów:
- terminy składania wniosków o płatność przypadające w okresie do 31 grudnia 2020 r. – zostają wydłużone o 30 dni;
- zakończenia realizacji projektów – zostają wydłużone o 90 dni, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2023 r.;
- zmiany te wchodzą w życie wraz z ustawą i w zależności od indywidualnej sytuacji beneficjenta oraz decyzji instytucji pośredniczącej mogą lub nie będą wymagać aneksowania umów o dofinansowanie. Jednocześnie nie wykluczą one możliwości wcześniejszego złożenia przez beneficjenta wniosku o płatność lub wcześniejszego zakończenia realizacji projektu.
Ponadto w przypadku gdy na skutek wystąpienia COVID-19:
- niemożliwa okazała się realizacja celu, na który został poniesiony wydatek w projekcie, wydatkowane środki mogą zostać uznane za wydatki kwalifikowalne przez instytucję pośredniczącą/zarządzającą, jeżeli beneficjent wykaże, że z dochowaniem należytej staranności i w odpowiednim czasie podejmował niezbędne działania służące ich odzyskaniu albo że ich odzyskanie nie było możliwe;
- realizacja postanowień umowy o dofinansowanie projektu w zakresie wynikającym z zatwierdzonych kryteriów wyboru projektów jest niemożliwa lub znacznie utrudniona, umowa może zostać zmieniona na uzasadniony wniosek beneficjenta.
III. Pożyczki płynnościowe:
Nowym instrumentem wsparcia są pożyczki płynnościowe. Przeznaczone są dla przedsiębiorców, którzy z powodu koronawirusa znaleźli się w trudnej sytuacji finansowej. Instrument wsparcia finansowany jest z Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, pożyczek udziela Bank Gospodarstwa Krajowego we współpracy z ministerstwami i sektorem finansowym. Kwota przeznaczona na to działanie wynosi 400 mln zł. Proces ubiegania się o pożyczkę został uproszczony, wniosek można złożyć za pomocą odpowiednich formularzy na stronie instytucji finansującej, których lista znajduje się na stronie Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, a poza wymaganą formalną dokumentacją przedsiębiorca musi jedynie przedstawić prognozę poprawy płynności finansowej na kolejne lata. Pożyczki udzielane są na preferencyjnych warunkach i połączone są z dotacją, która w całości pokrywa koszty oprocentowania. Oznacza to, że przedsiębiorca będzie spłacał wyłącznie raty kapitałowe. Pożyczki płynnościowe przeznaczone są dla przedsiębiorstw z sektora MŚP, charakteryzują się m.in. tym, że:
- ich przeznaczeniem może być sfinansowanie bieżących wydatków przedsiębiorstwa: wynagrodzeń pracowników, rat leasingowych, należności u kontrahentów, opłat za towary czy paliwo;
- dopuszczalna jest półroczna karencja w spłacie pożyczki;
- możliwość skorzystania z tzw. wakacji kredytowych (w ciągu dwóch lat dopuszczalne są dwa miesiące wakacji kredytowych);
- maksymalna kwota pożyczki to 15 mln zł, w zależności od indywidualnych możliwości przedsiębiorstwa;
- brak wymogu posiadania wkładu własnego;
- okres spłaty pożyczki do sześciu lat.
Ponadto bardzo korzystnym rozwiązaniem jest łączenie pożyczki płynnościowej z innymi rozwiązaniami pomocowymi oferowanymi przez Bank Gospodarstwa Krajowego i Polski Fundusz Rozwoju.
Podsumowanie
Należy pamiętać, że 2020 r. to ostatni rok kontraktowania środków w ramach obecnej perspektywy finansowej na lata 2014–2020. Pomimo sytuacji związanej z COVID-19 zainteresowanie funduszami europejskimi nie zmalało, zgodnie z danymi przedstawionymi przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej (dane z 19 kwietnia 2020 r.) zostało złożonych 133 900 wniosków o dofinansowanie projektów na całkowitą kwotę 751 mld zł. Ponadto podpisano 61 204 umowy o dofinansowanie projektów, łączna wartość tych inwestycji wynosi 458 mld zł, natomiast udział funduszy europejskich to 279 mld zł, czyli 83,8% całej puli zaplanowanej w perspektywie lat 2014–2020.
Kolejne kroki, które przewiduje polski rząd w zakresie „luzowania gospodarki” po kwarantannie, będą miały wpływ na fundusze europejskie w kolejnych miesiącach, a nawet latach. Tempo, w jakim wprowadzane są kolejne ustawy i rozporządzenia, nie gwarantuje jednego scenariusza, który pozwoli nam przewidzieć cele na wydatkowanie funduszy europejskich czy plany w ramach nowej perspektywy. Środki na wsparcie państw członkowskich oferowane przez Komisję Europejską są już dzisiaj do wzięcia i priorytetem dla polskiego rządu powinno być to, jak skutecznie po nie sięgnąć.
