Mechanizm podzielonej płatności
Mechanizm podzielonej płatności (dalej: MPP), czyli split payment, to instytucja prawna przewidziana w art. 108a–108f ustawy o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT). Zakłada ona możliwość czy też obowiązek – w zależności od sytuacji – rozdzielenia dokonywanej płatności na kwotę netto oraz kwotę podatku VAT od nabywanych towarów i usług. Mechanizm podzielonej płatności ma na celu zwalczanie oszustw podatkowych oraz zwiększenie przejrzystości transakcji, zwłaszcza w handlu internetowym.
Zasada działania mechanizmu podzielonej płatności polega na tym, że sprzedawca nie otrzymuje całej kwoty za towar lub usługę bezpośrednio, lecz jedynie kwotę netto. Część odpowiadająca podatkowi VAT jest natomiast wpłacana na specjalny rachunek VAT.
W przypadku split payment zasada jego działania polega na uregulowaniu przez nabywcę otrzymanej faktury nabycia towarów lub usług poprzez komunikat płatności, który rozdysponuje:
- całość lub część wartości netto z tej faktury na konto firmowe sprzedawcy oraz
- całość lub część wartości podatku VAT z tej faktury na specjalny rachunek VAT sprzedawcy.
Split payment obowiązkowo obowiązuje od 1 listopada 2019 r., ale wyłącznie w stosunku do towarów i usług znajdujących się w załączniku nr 15 do ustawy o VAT. Mechanizm ten został wprowadzony poprzez dodanie nowego rozdziału 1a „Mechanizm podzielonej płatności” w ustawie o VAT, nowego rozdziału 3a „Rachunek VAT” w ustawie Prawo bankowe oraz art. 3b ust. 1 w ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (SKOK).
Zastosowanie split payment – w myśl przepisu art. 108a ust. 2 ustawy o VAT polega na tym, że:
- zapłata kwoty odpowiadającej całości lub części kwoty podatku wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek VAT,
- zapłata całości lub części kwoty odpowiadającej wartości sprzedaży netto wynikającej z otrzymanej faktury jest dokonywana na rachunek bankowy albo na rachunek w SKOK, dla których jest prowadzony rachunek VAT, albo jest rozliczana w inny sposób.
Jak z tego wynika, w praktyce split payment będzie polegał na rozdzieleniu zapłaty z jednej faktury na dwie części, a mianowicie na kwotę netto oraz kwotę VAT.
Zapłata z zastosowaniem split payment dokonywana jest w złotych polskich przy użyciu komunikatu przelewu udostępnionego przez bank lub SKOK, w którym podatnik wskazuje:
- kwotę odpowiadającą całości albo części kwoty podatku wynikającej z faktury, która ma zostać zapłacona w split payment,
- kwotę odpowiadającą całości lub części wartości sprzedaży brutto,
- numer faktury, w związku z którą dokonywana jest płatność,
- numer, za pomocą którego dostawca towaru lub usługodawca jest zidentyfikowany na potrzeby podatku.
Dla celów MPP banki oraz SKOK utworzą rachunek VAT do każdego rachunku rozliczeniowego podatnika. Warto zaznaczyć, że na wniosek jednostki może być utworzony więcej niż jeden rachunek VAT, w tym przypadku nie będzie konieczności podpisywania dodatkowej umowy do prowadzenia rachunku VAT i nie będzie z tego tytułu naliczanych dodatkowych opłat czy prowizji. Zgodnie z ustaleniami stron środki zgromadzone na rachunku VAT mogą być oprocentowane – w takiej sytuacji odsetki zasilą rachunek rozliczeniowy, do którego prowadzony jest rachunek VAT. Warto nadmienić, że z rachunku VAT nie mogą być płacone inne podatki.
W przypadku, gdy stan środków na specjalnym rachunku VAT nie wystarczy na zapłatę podatku wskazanego w komunikacie przelewu, to w celu realizacji przelewu bank brakującą różnicę pokryje z rachunku rozliczeniowego nabywcy towarów (usług). W przypadku braku środków na rachunku rozliczeniowym – przelew nie zostanie zrealizowany przez bank.
Biorąc to pod uwagę, w celu prawidłowego stosowania MPP z perspektywy rachunkowości zaleca się utworzenie dodatkowego konta analitycznego „Rachunek VAT” w ramach konta 130 „Rachunek bankowy”. Jest to konieczne, ponieważ płatność z faktury przy stosowaniu split payment dzieli się na kwotę netto oraz kwotę VAT. W efekcie konto „Rachunek VAT” będzie używane do ewidencjonowania operacji związanych z podatkiem VAT, takich jak wpływy z VAT i uregulowanie zobowiązań wobec urzędu skarbowego.
Kogo obejmuje obowiązkowy split payment w 2024 r.?
W myśl art. 108a ust. 1a–1b ustawy o VAT – przy dokonywaniu płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w załączniku nr 15 do ustawy udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem stanowi kwotę 15.000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, podatnicy są obowiązani zastosować mechanizm podzielonej płatności. Podatnik obowiązany do wystawienia faktury z dopiskiem „mechanizm podzielonej płatności” musi przyjąć płatność w kwocie należności wynikającej z tego dokumentu z zastosowaniem mechanizmu split payment.
Zgodnie z powyższym przepisem MPP stosowany jest, gdy wartość faktury dokumentującej sprzedaż towaru lub usługi objętych obowiązkowym mechanizmem przekracza 15 000 zł. Warunkiem jest także, że transakcja musi być realizowana wyłącznie pomiędzy przedsiębiorcami, a ponadto dotyczyć towarów lub usług wymienionych w nowym załączniku nr 15 do ustawy o VAT.
Jeśli wskazane warunki zostaną spełnione, zapłata należności zostanie dokonana w systemie mechanizmu podzielonej płatności. Oznacza to, że kwota netto wpłynie na rachunek rozliczeniowy sprzedawcy, a kwota VAT zostanie przelana na specjalny rachunek VAT, który służy wyłącznie do rozliczeń podatkowych. W takiej sytuacji sprzedawca ma obowiązek wystawienia faktury VAT z oznaczeniem „mechanizm podzielonej płatności”, zgodnie z art. 106e ust. 1 pkt 18a ustawy o VAT.
Jakie towary i usługi uwzględnia split payment?
Lista towarów i usług objętych obowiązkowym MPP (split payment) jest rozbudowana i obejmuje głównie branże podatkowo „wrażliwe". Dotyczy ona sektorów gospodarki, w których występuje podwyższone ryzyko oszustw podatkowych. Towary i usługi te zostały szczegółowo wymienione w załączniku nr 15 do ustawy o VAT, a obejmują m.in. handel stalą, elektroniką, paliwami, częściami samochodowymi oraz świadczenie usług budowlanych.
Lista ta ma na celu uszczelnienie systemu podatkowego poprzez ścisłą kontrolę przepływu środków związaną z podatkiem VAT w tych szczególnie narażonych na nadużycia sektorach. Lista zawiera ok. 150 pozycji, w tym m.in.:
- usługi budowlane,
- usługi oraz wyroby jubilerskie,
- usługi związane ze zbieraniem odpadów i odzyskiwaniem surowców,
- sprzęt komputerowy (w tym urządzenia elektryczne oraz elektroniczne) oraz oprogramowania,
- części samochodowe oraz motocyklowe,
- niektóre artykuły spożywcze (np. oleje),
- artykuły chemiczne (np. atramenty),
- węgiel oraz paliwa (np. benzyna czy części do silników).
Korzyści i sankcje za niestosowanie mechanizmu podzielonej płatności
Podsumowując, warto dodatkowo wskazać, że split payment może być zarówno obowiązkowy, jak i dobrowolny.
Dobrowolny mechanizm podzielonej płatności ma zastosowanie w sytuacjach, gdy faktura nie spełnia warunków obowiązkowego mechanizmu, czyli nie
dokumentuje sprzedaży towarów i usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o VAT ani nie przekracza kwoty 15.000 zł. W takim przypadku to nabywca decyduje, czy chce skorzystać z mechanizmu split payment, czy dokonać płatności w tradycyjny sposób. Oznacza to, że choć MPP nie jest obowiązkowy, przedsiębiorcy mają możliwość wyboru i mogą z niego skorzystać, jeśli uznają to za korzystne w danej transakcji.
Choć to nabywca decyduje o zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności (split payment), sprzedawca może zastrzec w umowie, że nie chce, aby ta forma płatności była stosowana. W takiej sytuacji zapłata dokonana z użyciem split paymentu nie jest nieważna – nadal wywołuje skutki prawne, jak w przypadku standardowej płatności. Sprzedawca otrzyma kwotę netto na swoje konto rozliczeniowe, a kwota VAT na rachunek VAT, zgodnie z zasadami MPP.
Jednak jeśli umowa wyraźnie zakazuje stosowania MPP, sprzedawca może potencjalnie dochodzić odszkodowania na drodze cywilnej, argumentując, że nabywca naruszył warunki umowy. Ostatecznie takie roszczenia byłyby rozpatrywane przez sąd cywilny, a sprzedawca musiałby wykazać szkodę wynikającą z nieprzestrzegania warunków umowy.
Kwestie związane z obowiązkowym split payment zostały opisane powyżej – warto jednak nadmienić, że dokonując dobrowolnie mechanizmu podzielonej płatności, podatnikowi również przysługuje szereg korzyści z tym związanych. A zatem stosowanie MPP – zarówno dobrowolnego, jak i obowiązkowego – może okazać się bardzo korzystne.
- W przypadku transakcji z nieuczciwym kontrahentem zapłata poprzez mechanizm podzielonej płatności będzie okolicznością łagodząca (dowód na dochowanie należytej staranności przez przedsiębiorcę).
- Zapłata w ramach split paymentu pozwoli na rozpoznanie kosztu uzyskania przychodu w CIT lub PIT, jeśli płatność przekazana została na rachunek spoza białej listy podatników VAT.
- Zapłata poprzez mechanizm podzielonej płatności zapewni szybszy zwrot podatku VAT naliczonego w ciągu 25 dni (organ podatkowy nie może przedłużyć terminu zwrotu).
- Mechanizm podzielonej płatności chroni też przed karnymi odsetkami za zwłokę.
- Środki na rachunku VAT są wolne od egzekucji.
- Do wysokości kwot zapłaconych w podzielonej płatności nie stosuje się sankcji w VAT.
Ustawa przewiduje kary za nieprzestrzeganie obowiązkowego MPP. Najważniejsze z nich to dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 30% VAT oraz kara grzywny, która może sięgać nawet 180 stawek dziennych, jeśli sprzedawca nie oznaczył faktury mechanizmem podzielonej płatności, mimo obowiązku. Dla nabywcy kary są podobne, ale grzywna może wynieść nawet 720 stawek dziennych.
Ewidencja zakupu i sprzedaży towarów z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności w księgach rachunkowych – przykłady
Przykład 1.
Spółka ABC nabyła towary od kontrahenta – wartość zamówienia wyniosła 36.900 zł, z czego 30.000 zł stanowiła kwota netto nabywanych towarów, zaś 6.900 zł VAT.
Ujęcie w księgach rachunkowych zakupu towarów (usług) u nabywcy stosującego split payment powinno wyglądać następująco;
- Faktura zakupu za nabycie towarów – na zasadach ogólnych:
- WN konto 300 „Rozliczenie zakupu" – 30.000 zł,
- WN konto 221 „VAT naliczony” – 6.900 zł,
- MA konto 201 „Rozrachunki z dostawcami" – 36.900 zł;
- Zapłata za otrzymaną fakturę (zgodnie z komunikatem przelewu):
- WN konto 201 „Rozrachunki z dostawcami" – 36.900 zł,
- MA konto 130 „Rachunek bankowy" (w analityce: konto 130-1 „Rachunek bieżący”)
- 30.000 zł,
- MA konto 130 (w analityce: konto 130-2 „Rachunek VAT”) – 6.900 zł.
Przykład 2.
Spółka ABC dokonała sprzedaży towarów dla kontrahenta – wartość zamówienia wyniosła 36.900 zł, z czego 30.000 zł stanowiła kwota netto nabywanych towarów, zaś 6.900 zł VAT.
- Faktura dokumentująca sprzedaż towarów – według zasad ogólnych:
- WN konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami” – 36.900 zł,
- MA konto 730 „Sprzedaż towarów” – 30.000 zł,
- MA konto 222 „VAT należny” – 6.900 zł;
- Otrzymanie zapłaty za fakturę:
- WN konto 130 „Rachunek bankowy" (w analityce: konto 130-1 „Rachunek bieżący”) – 30.000 zł,
- WN konto 130 „Rachunek bankowy" (w analityce: konto 130-2 „Rachunek VAT”) – 6.900 zł,
- MA konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami” – 36.900 zł.
