Lean Accounting. Instrument kontroli zarządczej

Szczupła rachunkowość, znana również jako Lean Accounting, to podejście do kontroli zarządzania i rachunkowości zarządczej, które ma na celu dostosowanie tradycyjnych praktyk do zasad Lean Manufacturing (szczupłej produkcji, LM). Celem artykułu jest przedstawienie Lean Accounting jako narzędzia wspomagającego zarządzanie przedsiębiorstwem produkcyjnym w celu minimalizacji kosztów i poprawy efektywności jego funkcjonowania. W kolejnych artykułach zostaną przedstawione praktyczne korzyści, wynikające z wdrożenia Lean Accounting w przedsiębiorstwie produkcyjnym oraz przedstawienie metodologii analizy kosztów w ramach każdego ze strumieni wartości. Szczupła rachunkowość jest zgodna z filozofią ciągłego doskonalenia, które zapewnia organizacji narzędzia i informacje do monitorowania postępów, identyfikowania obszarów wymagających ulepszeń i podejmowania działań naprawczych.

Koncepcja Lean Accounting

Pomiar i koncentracja na tworzeniu wartości dzięki Lean Manufacturing jest zadaniem szczupłej rachunkowości (LA, Lean Accounting). Istotą szczupłej rachunkowości jest dostarczanie informacji zarządczych, które są zarówno dokładne, jak i przydatne dla osób zarządzających, a jednocześnie eliminowanie niepotrzebnych działań i nadmiernego skupiania się na kosztach. Ośrodkami zysków w szczupłej rachunkowości stają się strumienie wartości, które należy rozumieć jako sekwencję wszystkich niezbędnych działań wymaganych w procesie realizacji zamówienia do przekształcenia zasobów, pracy i informacji w produkt lub usługę o wartości dodanej pod względem jakości, funkcjonalności i ceny dla klienta. W Lean Accounting istotne jest monitorowanie przepływu wartości przez organizację, odchodzi się od tradycyjnych aspektów rachunkowości kosztowej, a skupia się na identyfikowaniu i mierzeniu kosztów oraz wyników w kontekście przepływu wartości dla klienta. Istotnym zagadnieniem staje się takie zarządzanie strumieniem wartości, aby zoptymalizować koszty operacyjne i zwiększyć produktywność. Celem jest ciągłe maksymalizowanie wartości dla klienta i zwiększanie produkcji (lub świadczenia usług) przy jednoczesnym zmniejszeniu zużycia zasobów. Stąd kontrola zarządzania realizowana za pomocą LA jest skoncentrowana na pomiarze wyników strumienia wartości, a szczególnie kosztów w poszczególnych działaniach i procesach strumienia. Do najważniejszych zasad LA należy zaliczyć²:

1. koncentrację na eliminowaniu marnotrawstwa w procesach realizacji zamówień;
2. zmianę sposobu zarządzania zapasami, które są postrzegane jako element kosztotwórczy;
3. kalkulację kosztów zorientowanych na strumień wartości grupy produktów;
4. pomiar dokonań ukierunkowany na wyniki strumienia wartości.

Lean Accounting wykorzystuje do planowania i kontroli kosztów produkcji wyrobów gotowych rachunek kosztów docelowych. W fazie produkcji stosowany jest rachunek kosztów ciągłego doskonalenia (KC, Kaizen Costing) do poszukiwania możliwości stałej redukcji kosztów. Rachunek kosztów strumienia wartości zaś ma za zadanie kalkulowanie i analizę kosztów ponoszonych w ramach każdego ze strumieni wartości. Do kosztów bezpośrednich strumienia wartości należy zaliczyć koszty wynagrodzeń, materiałów, wsparcia produkcji, koszty maszyn, zakładu i utrzymania ruchu. Na podstawie analizy tych kosztów należy przygotować użyteczną informację wspierającą kreowanie wartości dla klienta. Pomiar dokonań ukierunkowany jest na doskonalenie procesów dzięki zastosowaniu odpowiedniego zestawu miar, które mają także wspierać tworzenie wartości dla klientów oraz motywowanie pracowników, aby realizowali cele wynikające z LM. Kontrola zarządzania także powinna podlegać wymogom szczupłego zarządzania. Zatem eliminowanie marnotrawstwa w ramach rachunkowości zarządczej dotyczy sporządzania raportów, metod rachunkowości zarządczej oraz odchudzenia procesów realizacji zamówień w systemach informatycznych.

Kluczowe cechy Lean Accounting to skoncentrowanie się na wskaźnikach istotnych dla klienta, usunięcie niepotrzebnych czynności, zbędnych raportów i innych form marnotrawstwa w procesach rachunkowych. Skupienie się na dostarczaniu tylko istotnych informacji i raportów, które są potrzebne do podejmowania decyzji. Tradycyjne systemy rachunkowe często są złożone i skomplikowane. Szczupła rachunkowość dąży do uproszczenia tych systemów, eliminując niepotrzebne szczegóły i skupiając się na kluczowych informacjach zarządczych.