Forfaiting wierzytelności handlowych

Cele i charakterystyka forfaitingu

Forfaiting polega na cesji (przeniesieniu praw) wierzytelności wynikającej z realizacji umowy wiążącej cedenta (forfaitystę) z podmiotem trzecim – dłużnikiem (najczęściej z importerem) – przez pierwotną stronę umowy (forfaitystę) na nabywcę (forfaitera, instytucję forfaitingową).

Forfaiting nie jest prostą cesją wierzytelności, ma wiele elementów szczególnych, co pozwala zakwalifikować ten kontrakt jako umowę nienazwaną, tzn. nieuregulowaną w sposób odrębny i szczególny w polskich przepisach prawa, w przeciwieństwie np. do umowy sprzedaży czy umowy dostawy. Międzynarodowa Izba Handlowa w Paryżu wydała jednolite reguły dla umowy forfaitingu – ICC Uniform Rules for Forfaiting (URF800), gdzie zgromadzone zostały zwyczaje handlowe wykształcone dla forfaitingu. Choć regulacje Międzynarodowej Izby Handlowej stanowią jedynie tzw. soft-law (tzn. pozaprawne instrumenty nieposiadające mocy wiążącej równej przepisom stanowionym przez ustawodawców czy normom prawa międzynarodowego), to stanowią istotne źródło wiedzy o praktykach stosowanych w obrocie profesjonalnym.

Forfaiting wykształcił się jako metoda obrotu wierzytelnościami wekslowymi (zarówno wekslami własnymi, w których osobą zobowiązaną do zapłaty jest wystawca weksla, jak i wekslami trasowanymi, gdzie zobowiązana jest osoba trzecia wskazana przez wystawcę). Z czasem umowy forfaitingu zaczęły obejmować również inne wierzytelności handlowe, zwłaszcza umowy sprzedaży i dostawy zawierane przez przedsiębiorców z branży eksportowej¹.

Główną cechę umowy forfaitingu, można sprowadzić do bezwzględnego nabycia przez forfaitera (instytucję forfaitingową) od forfaitysty zazwyczaj niewymagalnej (której zaspokojenia wierzyciel nie może jeszcze prawnie żądać) wierzytelności forfaitysty wobec podmiotu trzeciego. Ryzyko braku zapłaty należności wynikającej z wierzytelności przez podmiot trzeci obciąża forfaitera. Słusznie wskazuje się, że od powyższej zasady istnieją wyjątki, z których szczególne znaczenie ma kwestia sporu o wykonanie zobowiązania wzajemnego przez forfaitystę wobec podmiotu trzeciego. W takim przypadku forfaiterowi może przysługiwać roszczenie regresowe wobec forfaitysty (umowa będzie stanowiła wówczas typ forfaitingu niewłaściwego – faktoringu)². Wynika to każdorazowo z postanowień umownych.

Forfaiting a faktoring

Forfaiting często porównuje się do umowy faktoringu. Pomiędzy tymi rodzajami umów, mimo oparcia ich na tożsamych zasadach ogólnych, istnieją jednakże istotne różnice decydujące o ich odmienności prawnej.

Cechą wspólną forfaitingu i faktoringu jest cel gospodarczy, którym jest szybsze uzyskanie kapitału z tytułu wykonanych usług/sprzedaży, czy – ujmując rzecz inaczej – uzyskanie środków pieniężnych. Oczywiście w obu przypadkach wiąże się to z uzyskaniem od nabywcy wierzytelności mniejszej kwoty, niż wynika to z pierwotnej umowy. Należy zauważyć, że wynagrodzenie forfaitera jest wyższe niż wynagrodzenie faktora (podmiotu, który nabywa wierzytelność w umowie faktoringu).

Główną różnicą pomiędzy forfaitingiem i faktoringiem są zasady ponoszenia ryzyka niewypłacalności lub braku zapłaty przez dłużnika (typowo – importera). W przypadku faktoringu ryzyko takie może obciążać bądź faktora, bądź faktoranta – w zależności od rodzaju faktoringu. W przypadku forfaitingu ryzyko to obciąża forfaitera, choć zawierane są również umowy forfaitingu niewłaściwego, gdzie ryzyko – częściowo lub całkowicie – obciąża forfaitystę. Zbyt daleko posunięte ograniczenia w ponoszeniu ryzyka przez forfaitera może jednak prowadzić do uznania, że zawartej umowy nie należy traktować jako umowy forfaitingu, ale jako zwykłą cesję wierzytelności³.

W wykonaniu umowy forfaitingu forfaitysta otrzymuje 100% należności z umowy (oczywiście pomniejszonego o wynagrodzenie forfaitera), a w przypadku faktoringu jest to standardowo 80% (pozostałe 20% wypłacanych jest po otrzymaniu zapłaty od dłużnika).

Forfaitingiem objęta jest pojedyncza i zindywidualizowana wierzytelność, podczas gdy faktoring dotyczy zazwyczaj większej liczby wierzytelności – zgrupowanych wedle podmiotu importującego, a czasami obejmuje wszystkich importerów. Stąd też różne są wartości progowe kontraktów obejmowanych tymi instrumentami. O ile w przypadku faktoringu progiem minimalnym są kwoty rzędu równowartości kilku tysięcy dolarów amerykańskich, o tyle w przypadku forfaitingu próg ten wynosi dziesiątki tysięcy dolarów amerykańskich, a zwykle znacznie go przewyższa⁴.