Budżetowanie odgórne vs budżetowanie partycypacyjne

Na samym początku należy podkreślić, iż budżetowanie nie może stać się celem samym w sobie, lecz jako metoda zarządzania, powinno prowadzić do realizacji celów. Nie ma większego uzasadnienia budżetowa metoda zarządzania, której stosowanie byłoby spowodowane modą czy tradycją. W takim przypadku pracownicy najczęściej postrzegają budżetowanie jako jeszcze jeden przejaw ograniczania ich roli, a budżety jako instrument nacisku i sztywne narzędzie represji ze strony kierownictwa. Nie może być wówczas mowy o wspólnym działaniu celowym, ani o realizowaniu funkcji motywacyjnej. Równie złe skojarzenia budzi budżetowanie narzucone z góry, wbrew woli i przekonaniom najwyższej kadry zarządzającej. Rzeczywiste efekty znacznie odbiegają wówczas od oczekiwań.

Trzeba pamiętać, że nie istnieje jeden uniwersalny budżet do wykorzystania lub schemat budżetowy dla konkretnego typu przedsiębiorstwa. Przykłady są następujące:

→ Firmy z branży IT mogą różnić się podejściem do rodzaju zatrudnienia (UoP, B2B, inne);

→ Firmy transportowe mogą mieć inne podejście do floty (leasing, kupno, czas użytkowania);

→ Firmy produkcyjne mogą mieć inne podejście do liczenia wartości zapasów (ceny stałe i odchylenia od cen ewidencyjnych lub ceny aktualne; LIFO, FIFO, koszt średnioważony);

→ Inny model biznesowy (np. podejście od strony koszt plus).

Taka mnogość podejść do budżetowania oraz zdywersyfikowane środowisko powodują, że co jakiś czas powstają nowe koncepcje budżetowania, które mają okazać się idealnym rozwiązaniem, a ich twórcom zagwarantować zapisanie się na kartach historii myśli ekonomicznej. Takimi przykładami są choćby:

→ Advanced Budgeting – zmierza do zmniejszenia znaczenia budżetów w średnim okresie, z jednoczesnym krótkoterminowym wzrostem jakości planowania oraz ograniczeniem nakładów pracy związanych z budżetowaniem.

→ Better Budgeting – rozwinięcie teorii budżetowania opartego na działaniach, będącego przeniesieniem idei rachunku kosztów działań (Activity Based Costing) na grunt budżetowania.

→ Beyond Budgeting – radykalna koncepcja postulującego rezygnację z tworzenia budżetów.