Odsetki za opóźnienie a odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych

Odsetki za opóźnienie

Zgodnie z art. 148 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi¹. Jeżeli zaś stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Gdyby jednak strony nie oznaczyły wysokości odsetek za opóźnienie, ale umówiły się co do odsetek zwykłych (kapitałowych) według stopy przekraczającej wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie, to wówczas wierzycielowi przysługiwałyby odsetki z tytułu opóźnienia również w tej wyższej stopie. Jeżeli natomiast umówione odsetki za korzystanie z kapitału byłyby niższe od odsetek ustawowych za opóźnienie, wierzyciel w związku z opóźnieniem mógłby żądać odsetek według stopy wyższej, a zatem odsetek ustawowych za opóźnienie. Reguła ta nie znajdzie zastosowania, jeżeli strony – w ramach swobody umów – wyraźnie uzgodniły, że również odsetki za opóźnienie będą się kształtować w wysokości niższej od stopy odsetek ustawowych za opóźnienie. Stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego ustala Rada Polityki Pieniężnej. Stosownie do § 1 uchwały nr 1/2015 Rady Polityki Pieniężnej z dnia 4 marca 2015 r. w sprawie stopy referencyjnej, oprocentowania kredytów refinansowych, oprocentowania lokaty terminowej oraz stopy redyskontowej weksli w Narodowym Banku Polskim (Dz. Urz. NBP poz. 2) stopa ta wynosi 1,5%. Oznacza to, że odsetki ustawowe za opóźnienie kształtują się w wysokości 7% w skali rocznej. Należy zaznaczyć, że mechanizm wyliczania odsetek w obrocie cywilnoprawnym ma charakter uniwersalny, ma bowiem zastosowanie zarówno w obrocie profesjonalnym, jak i w obrocie nieprofesjonalnym oraz w transakcjach z udziałem konsumentów.

Należy pamiętać, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie). Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie ogłasza Minister Sprawiedliwości w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Podsumowując, obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie dotyczy wyłącznie długu pieniężnego. Nieważne, czy suma pieniężna była przedmiotem zobowiązania od początku jego powstania, czy też stała się tym przedmiotem w późniejszym okresie. Pamiętajmy, że roszczenie odsetkowe z tytułu opóźnienia nie wyłącza prawa do domagania się przez wierzyciela odszkodowania. Muszą być natomiast spełnione przesłanki: szkoda powstała, dłużnik pozostaje w zwłoce – i w takiej sytuacji wierzyciel może domagać się odszkodowania na zasadach ogólnych.

Ważne!

Zgodnie z art. 482 k.c. od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy (zakaz anatocyzmu), z tym że przepis ten nie ma zastosowania do pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

Orzecznictwo

Ustawowe odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, którego termin był oznaczony, stają się zaległą należnością uboczną w rozumieniu art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. bez potrzeby uprzedniego wezwania dłużnika do zapłaty tych odsetek (Wyrok SN z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 548/00, OSNC 2003, nr 5, poz. 60).

Jeżeli powstanie roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, to uzyskuje ono byt niezależny od długu głównego i według własnych reguł ulega przedawnieniu. Roszczenie o odsetki staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia (Uchwała SN z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 21/91, OSNC 1991, nr 10–12, poz. 121).

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o odsetkach za opóźnienie w transakcjach handlowych są to odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych². Transakcja handlowa zaś rozumiana jest jako umowa, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością³.

Do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:

1. 1 stycznia – do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;
2. 1 lipca – do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Od 1 stycznia 2016 r. wysokość ustawowych odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych to 9,5%.